Mặt trái của sự bùng nổ xe chạy điện - lao động trẻ em

Cộng hòa Dân chủ Congo - DRC nắm giữ hai phần ba dự trữ cobalt của thế giới, trong khi đây là một trong những quốc gia nghèo nhất và kém phát triển nhất. Image: REUTERS/James Akena

Năm ngoái, có đến hơn một triệu xe chạy điện đã được bán. Tính đến 2020, con số này sẽ tăng lên đến 4,5 triệu xe, hay tương đương 5% thị phần xe hơi thế giới.

Nhu cầu đối với xe chạy điện trên toàn thế giới đang gia tăng - Image: McKinsey

Thị trường xe hơi chạy điện đáng kể nhất là Trung Quốc, nơi mà thị phần loại xe này đã tăng tới 72% trong năm ngoái, và 94% thị phần thuộc về các nhà sản xuất nội địa. Và với tỷ lệ sở hữu xe hơi tại quốc gia này chỉ bằng chưa tới một phần tư tại Âu châu, nhu cầu đối với loại phương tiện này tại Trung Quốc sẽ bùng nổ trong thời gian tới.

Image: REUTERS/China Out

Người ta thích xe chạy điện vì nhiều lý do, bao gồm cả như lý do mang tính đạo đức khi chúng ta ngày càng ý thức được tác động cả về biến đổi khí hậu và ô nhiễm không khí. Dù vậy, một thị trường tăng trưởng đối với xe chạy điện cũng có thể mang hại cho những người đang sống tại một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất trên thế giới.
Hệ quả của xung đột và khai thác
Môi trường làm việc nguy hiểm, rủi ro cho sức khỏe, và sử dụng lao động trẻ em đang là một vấn đề lớn tại các mỏ cobalt tại Cộng Hòa Dân Chủ Congo (DRC).
Là một nguyên liệu quan trọng trong việc sản xuất pin lithium-ion, nhu cầu đối với cobalt rất cao. Nó cần để cung cấp nguồn điện cho smartphones, tablets, laptop cũng như là các loại xe chạy điện. Nhưng chính sự tăng trưởng quá lớn nhu cầu xuất phát từ các loại xe chạy điện mới mang lại rủi ro.
Hai phần ba sản lượng cobalt trên thế giới nằm ở DRC. Và đây cũng là một trong những quốc gia nghèo, kém phát triển nhất của thế giới với thu nhập GDP bình quân đầu người chỉ đạt 481USD.
DRC có lịch sử xung đột kéo dài kể từ khi là thuộc địa của Bỉ. Ngày nay, quốc gia này là tâm điểm của thế kỷ 21 tương tự như thời kỳ tìm vàng. Tập trung ở một khu vực (tỉnh Lualaba ở vùng Đông Nam, gần với biên giới Zambia), khai thác cobalt đã trở thành nguồn thu nhập chính của cư dân đang sống khó khăn ở đây.
Trẻ em chỉ 10 tuổi đã tham gia vào khai thác cobalt, kiếm chỉ được khoảng 3,5-10USD mỗi ngày cho những công việc nguy hiểm và bẩn thỉu, bao gồm cả đào hầm sâu trong lòng đất, mang vác các bao nặng và rửa cobalt khai thác được trên các con sông.

Image: REUTERS/Dino Mahtani CRB

Chờ đợi lợi tức từ cobalt
Ngoài vấn đề rõ ràng về đạo đức là sử dụng lao động trẻ em, điều kiện làm việc tại các mỏ cobalt không chính thức cũng gây nên những vấn đề rủi ro về sức khỏe theo như kết quả báo cáo đặc biệt của Fortune.
Mặc dù hiện diện trong vitamin B12 và có những lợi ích quan trọng khi được sử dụng ở mức độ vừa phải, việc tiếp xúc nhiều với cobalt lại có thể gây ra các bệnh suyễn, viêm phổi và tổn thương tim, tuyến giáp. Các mỏ cobalt tại đây đơn giản chỉ là các hố sâu trong lòng đất, không có kết cấu hỗ trợ để chống sập, và người lao động thì lại có rất ít hoặc không áo quần bảo hộ lao động.

Image: REUTERS/Kenny Katombe

Nhiều người ở DRC nhận thấy trữ lượng cobalt của nước họ có nét tương đồng với trữ lượng dầu hỏa ở các nước Trung Đông; nếu được khai thác đúng cách, sự giàu có về trữ lượng khoáng sản sẽ được chuyển đổi thành sự giàu có về kinh tế.
Một trong những rào cản đối với việc lan tỏa rộng rãi sự giàu có nhờ cobalt tại DRC là sự tham gia của các công ty khai khoáng nước ngoài cũng như các công ty thương mại. Điều này dẫn đến một thị trường hai tầng giá, nơi mà những công việc lấy cobalt ra khỏi đất vốn được trả lương thấp được dành cho những người dân địa phương, trong khi phần đắt giá và có lợi nhuận lại được kiểm soát bởi những thế lực lợi ích bên ngoài. Cho dù những khiếm khuyết của nó, thị trường cobalt ở DRC vẫn là nguồn thu chính duy nhất cho nhiều người đang sống trong cảnh nghèo đói.
Trong khi các doanh nghiệp kỹ thuật và nhà sản xuất xe hơi đã cam kết sẽ làm nhiều hơn để giải quyết vấn đề trong chuỗi cung ứng của mình, không hề có cách nào đơn giản để biết rằng liệu pin mà họ sản xuất ra có sử dụng cobalt khai thác được từ các mỏ có điều kiện lao động như nô lệ hay không.
Liên minh pin toàn cầu (Global Battery Alliance) thuộc Diễn đàn kinh tế thế giới tìm kiếm cách để nêu ra vấn đề gai góc này. Theo liên minh này, "với lợi thế là một nền tảng hợp tác toàn cầu, họ sẽ xúc tiến và đẩy mạnh hành động hướng tới một xã hội có trách nhiệm, bền vững về môi trường và chuỗi giá trị sáng tạo trong pin để cấp năng lượng cho cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Có ý kiến giữa một số chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ cho rằng pin lithium-ion cần phải được thay thế bằng công nghệ mới, để tránh được vấn đề về nguồn cung cobalt bất đạo đức.
Dù vậy cho tới nay, nhu cầu tăng vẫn tiếp tục đẩy giá cobalt lên cao hơn, và đến lượt nó lại làm gia tăng hoạt động sản xuất và đưa càng nhiều trẻ em cũng như người lớn chấp nhận rủi ro mạng sống của họ trong các khu mỏ.

Nguồn: The hidden cost of the electric car boom – child labour _ World Economic Forum